J. du P. Scholtz en Robert Hughes en Kunskritiek, -geskiedenis

Wanneer ek aan die kunskritiek dink, val die name Robert Hughes en J. du P. Scholtz by. Nie omdat hulle die twee beste kritici ter wêreld is (was) nie. Nee. Albei manne lewer interessante gevalle, deur hul nasionaliteite besien: Suid-Afrika met sy ouer kultuur, sy eerder sewentiende-eeuse mentaliteit met sy maniere, geloof, en al, en Australië, met sy geprononseerde neëntiende-eeuse wêreldaanskouing, sy "convict stain" wat hy wil afwerp. Hughes en Scholtz beliggaam hierdie twee geeste perfek: Scholtz se styl is altyd gemeet, gekultiveer, ongeneig tot bombastiese uitbarstings, Hughes s'n is die teenoorgestelde, vol vitrioel, ongelooflike sinswendinge, en 'n breë inslag van die hededaagse kultuur.

Die geskiedenis van die aankoop en uitstal van skilderye en standbeelde in albei lande gooi lig op die milieu waarbinne Scholtz en Hughes hul begin gekry het. Terwyl Australiese museums tot ca. 1950 onder 'n verskriklike wanbestuur gely het, het Suid-Afrikaanse filantrope allankal skilderye van die Vlaamse en Nederlandse meesters aangekoop. 'n Mens hoef net D. Bax se Hollandse en Vlaamse schilderkunst in Zuid-Afrika te lees om die omvang van die Suid-Afrikaanse versamelings te snap. Australië daarteenoor het slegs victoriaanse goed gehad, en dit wat daar was, was flou. Hulle hét die kans gehad om impressioniste aan te skaf toe hulle nog goedkoop was, maar die puritaanse museumsleiers het daarin versuim.

Al het Scholtz in 1923 sy eerste stappe gemaak, en het Hughes eers in 1959 begin, toon die twee nog gelykhede. Bevoorbeeld die powere Australiese kunsscène van die neëntienvyftigs was nés die Kaap s'n in die twintigs: d.w.s. bereid vir verandering. Teen hierdie agtergrond het Hughes sterk kunstenaars sien uitstal, met hulle rondgeswerf, en veral interviews met hulle gedoen. Waar Hughes se opvoeding onoorsienlik gemakeer het, was in die ouere Europese kuns. Dit was feitlik nie in Australië te sien nie. Scholtz, aan die ander kant, het baie geleenthede gehad om ou meesters te beloer.

Dis met 'n bietjie toevalligheid dat Scholtz hom met die beeldende kunste begin besighou het wanneer hy het. Dit was toentertyd nie net die klassiese modernisme se senit nie, maar in 1923, toe hy by die Nasionale Pers betrokke was, dat hy die "beroemde en gevreesde" D.C. Boonzaier, spotprenttekenaar en ondersteuner der skone kunste leer ken het. Deur sy verhouding met Boonzaier het hy kennis gemaak met kunskritikus Bernard Lewis en beeldhouer Moses Kottler. Namate sou sy vriendeskreis uitbrei en verskeie kunstenaars insluit - Enslin du Plessis, Jean Welz, Florence Zerffi en Irma Stern, die grafiese kunstenaar Katrine Harries, en minder intiem, Hendrik Pierneef, Erich Mayer, en Ruth Prowse. Gedurende die jare 1915-1935 praat mens van 'n skool van Suid-Afrikaanse Impressionisme. Dit mag wel die belangrikste epoch in Suid-Afrikaanse kuns gewees het, en Scholtz was daarby.

Scholtz se vier kunsboeke (Strat Caldecott, 1886-1929, D.C. Boonzaier en Pieter Wenning, verslag van 'n vriendskap, Moses Kottler: His Cape Years, en Katrine Harries, Life and Work is elk die gesaghebbenste op sy gebied - Caldecott het origens 'n gewilde besitting vir baie Africana-versamelaars geword. Daar reken jy sy tallose artikels vir Die Burger by, en wat deurskyn is die werk van 'n gees wat noukeurig en met baie liefde te werk gegaan het. Aangesien sy groot belang vir die aanpassing van westerse skildertegnieke op die Suid-Afrikaanse landskap, hoef dit ons nie te wonder nie dat Scholtz besluit het om sy eerste kunshistoriese studie oor Strat Caldecott te skryf nie. Die boek het in 1970 deur uitgewer A.A. Balkema verskyn, waarvan 65 gemarmelde, leergebonde kopieë deur Scholtz genommer en onderteken is. Dit is dié Scholtz-werk par excellence, nugter, eksak, droog, die laaste woord daarop.

Vir verdere lekkerlees, sien
Ballot, G. Muller. 1980. "J. du P. Scholtz as kunshistorikus." Standpunte 33(3): 16-24.
Giliomee, J.H. 1990. "Die kunsversameling van prof. J. du P. Scholtz." Tydskrif vir geesteswetenskappe 30: 46-53.

Scholtz se kunsmonografieë
1970. Strat Caldecott, 1886-1929. Balkema: Kaapstad.
1973. D.C. Boonzaier en Pieter Wenning: Verslag van 'n vriendskap. Tafelberg: Kaapstad.
1976. Moses Kottler: His Cape Years. Tafelberg: Kaapstad.
1978. Katrine Harries, Her Life and Work. Tafelberg: Kaapstad.
1979. Oor skilders en skrywers. Tafelberg: Kaapstad.

Die groot deel van die kunsartikels is in Die Burger uitgegee, wat 'n soort van homogenese groep uitmaak (sien onder), maar 'n paar het in ander publikasies verskyn:
1947 November 28. "D.C. Boonzaier: Beroemde Karikaturis en Merkwaardige Mens." Die Huisgenoot.
1959. "Strat Caldecott (1886-1929)." Ons Kuns I, uitgegee deur die tydskrif Lantern in medewerking met die S.A. Uitsaaikorporasie, Pretoria, 67 vlg.
1966. "Boonzaier, Daniël Cornelis." In: Standard Encyclopædia of Southern Africa, Nasou: Capetown: 422-423.
1973. "By die honderste verjaarsdag van Pieter Wenning." Tydskrif vir geesteswetenskappe 13(4): 349-358.

ARTIKELS VIR DIE BURGER
1971 December 13. "Bonnard se rol in vandag se kuns."
1972 October 18. "Die verbondenheid van D.C. Boonzaier."
1973 May 4. "Stern-argief nou in biblioteek."
1973 May 7. "Stern-skatte na jare gevind."
1973 June 15. "Stukke getuienis oor ons grootste digter."
1973 September 10. "Voortrekkerhuis: Wenning se skilderye."
1973 December 6. "Van Wyk Louw: Skugter, maar nie geheimsinnig."
1973 December 31. "Le Vaillant en sy akwarelle."
1974 March 15. "Historiese huis en Pierneef."
1974 April 26. ",Nuwe' Caldecott opgespoor."
1974 August 12. "Skildery van Wenning geïdentifiseer."
1975 October 23. "'n Skildery van Wenning."
1976 January 8. "Verhaal van beeld in Kaapstad."
1976 March 10. "Kuns-speurwerk - en 'n verrassing."
1977 January 24. "'n ,Nuwe' Kottler."
1977 May 2. "Vroeë Caldecott-werk ontdek."
1977 August 15. "Verlore skilderye van Caldecott ontdek."
1978 January 18. "Noor se spotprente behou trefkrag."
1978 February 9. "Werke van Kottler 'ontdek'."
1978 August 9. "Identifikasie van 'n skildery."
1978 October 2. "Hy was 'n opregte mens."
1979 September 28. "Probleme met nagelate kunswerke."
1979 December 12. "Vyf vroue en die Nuwe Groep."
1980 March 19. "Katrine Harries se nagelate werk."
1981 March 10. "Onderskatte en half vergete skilder."
1981 April 9. "Malraux se groot slag."
1981 June 8. "'Onbekende' werk van Boonzaier."
1981 September 23. "SA Kunswerke wat verdwyn."
1982 February 25. "Ou Kaap herleef in seldsame boeke."
1982 February 26. "Geskiedenis van Kaapstad in ou kalenders."
1982 March 8. "'n Groot skilder in 'n klein land."
1982 June 22. "Ou boekwinkels en Kaapse kultuur."
1982 July 7. "Besonderse kuns van Kay."
1982 July 28. "Só het 'n boek ontstaan."